김영신/ 한베문화교류센터원장/ aozaikim@hanmail.net

한국의 축구

한일전이 끝났다. 우리는 한일전이라고 하면 당연히 한일 축구전을 의미한다. 다른 종목은 배구 한일전, 농구 한일전. 야구 한일전이라고 하지만, 축구는 그냥 한일전이라고 하면 다 통한다.. 그만큼 축구는 한국을 대표하는 스포츠이다. 그리고 꼭 이겨야 한다. 다른 경기에서 일본에게 지는 것은 참아 주지만 축구는 참을 수 없다. 스포츠를 좋아하지 않는 나도, 축구 한일전이 있을 때는 온통 신경이 거기에 가 있다. 한국사람으로서의 태생적 한계이다. 박스컵(박정희대통령 컵)대회로 축구는 곧 애국이 되었다. 그래서 이 당시의 축구선수 차범근은 가장 큰 애국자였다. 제3 공화국의 꼼수라는 것을 나중에 알았지만 이미 우리는 중독이 되어버렸기 때문에 이 틀에서 빠져 나올 수가 없다.
베트남에서의 축구열기는 우리의 중독수준 그 이상이다. 정치적 요소가 가미되지 않았다고는 말할 수 없지만 그보다는 베트남의 축구역사와 사회적 상황이 더 큰 요인으로 작용했을 것이다.


베트남의 축구

베트남에 축구가 처음 소개된 것은 1897년 경으로 프랑스 식민지 정부 때 프랑스 공무원과 상인, 군인들에 의해서이다. 최초의 축구팀은 '사이공스포츠서클(Cercle Sportif Saigonnais)' 이란 이름으로 남쪽에서 먼저 만들어졌다. 이후 1906년에 프랑스축구협회연합의 E.Breton 위원이 베트남에 축구 룰을 소개하면서 널리 퍼트렸고 ‘사이공스포츠서클’을 프랑스의 축구팀과 같은 형식으로 재편하였다. 이후 많은 베트남 사람들이 축구 룰과 기술을 익혀 Infanterie, Athletic Club, Stade Militaire, Tabert Club 등 여러 개의 축구클럽을 만들었다. 이와 같이 베트남에서의 축구는 프랑스 식민정부의 개입으로 활성화되었다. 이것 또한 프랑스의 의도적인 연출이 아니었겠는가.

베트남 축구의 저변확대는 시작부터 우리와 달랐다. 축구의 강호 유럽으로부터 축구를 배웠고, 그들의 선진기술과 묘미를 일찍이 익혔기에 축구에 열광하며, 특히 유럽축구에 열광하는 것이다. 그런데 우리는 단지 베트남이 우리보다 축구를 못한다는 이유로, 이들이 축구에 열광하는 것을 이상히 여기고 있었다. 이런 중후한 역사를 지닌 베트남의 축구가 도박을 만났다.


베트남의 도박

베트남의 도박은 민간에 널리 성행하는 놀이문화이다. 베트남의 긴 구정이 끝나면 곧 바로 봄을 맞이하는 축제인 동제(洞祭-마을축제)가 열린다. 이 기간에는 유희(遊戱)기능의 춤과 노래, 운동시합 뿐만이 아니라 소자본으로 돈을 따고자 하는 경제적 목적의 도박도 함께 열린다. 속디아(xóc đĩa), 잇시(it xi), 따이반(tài bàn), 또 똠(tổ tôm), 다잉벗(đánh vật) 등이 그것이다. 도박이 이렇게 놀이문화로 행해지면서 민간 속에 깊숙이 또아리를 틀고 있었다. 이 점은 한국도 비슷한 것 같다. 이이화의 <한국사 이야기 14: 놀이와 풍속의 사회사>에 보면 한국은 18세기 이후부터 돈내기 도박이 성행하였다고 한다. 화투, 투전, 노름, 골패, 잡기, 업패 등의 도박판을 벌이며 집문서를 내놓고, 심지어 아내까지 판돈으로 걸고, 그러다 노름밑천이 떨어지면 도둑질까지 일삼았고 조선사회가 금하면 금할수록 더 극성을 부리며 도박이 번져나갔다고 한다.

다른 점은 베트남은 일찍이 이런 도박을 합법화 시켜 주었다. 17세기 말 중국인 막끄우가 캄보디아 왕으로부터 총독으로 임명을 받아 오늘날의 사이공 서쪽에 있는 하띠엔에 도착한 후 도박이 성행하는 것을 보고 공식적으로 도박장을 개설해 주고 세금을 징수했다고 한다(유인선, 베트남의 역사 p222). 바로 옆 사이공은 국제교역 도시였으므로 무역의 발달과 함께 도박장이 성행했을 것으로 추측된다.


베트남의 복권

베트남의 도박을 살피기 위해 복권시장을 조사해 보았다. 2009년 베트남 정부가 연간 복권판매로 얻은 수익은 18억불(2천억원 이상)로 베트남 국내 총 GDP의 2.1%를 차지한다. 그 비율은 미국 0.45%, 중국 0.23%, 일본 0.2% 에 비해 상당이 높은 수치다. 베트남 사람 한 명이 연 400,000동(20불)을 복권에 투자하고 있다는 것인데 이는 한국사람 모두가 일 년에 40만원어치의 복권을 꼬박꼬박 구매한다는 것과 같은 수치이다. 베트남 사람들의 복권 열기에 실로 놀라지 않을 수 없다. 또한 베트남의 복권은 지방마다 따로 발행을 하고 주 1회가 아니라 매일매일 추첨을 한다.

북부의 경우는 「북부복권 」, 「전산복권123」, 「행운복권4」 를 매일 추첨하고 「 전산복권 6x36」 은 수, 토에 추첨한다. 로또복권은 1994년 4월부터 시작되었고 5종류로 가격은 2천동, 5천동, 1만동, 2만동, 5만동이 있다. 그 외에 「긁는 복권」 「봉투복권」 이 있으며, 인터넷으로만 하는 「전자복권」도 있다. 여러분들은 길거리에서 초등학생들이 복권사세요(Ai mua ve so khong)를 외치는 모습을 종종 보았을 것이다. 어린이들이 복권을 판매한다는 것 자체가 무엇을 의미하는지 아실 것이다. 열심히 땀 흘려 일해서 돈을 모으는 것이 아니라, 한번에 복권에 당첨 되는 것을 바라며 자라게 될 베트남의 어린이들이 마음에 걸린다. 하노이 방송국에서는 매일 저녁 7시 (전산복권) 와 7시15분(북부복권)에 복권 추첨을 방영한다. 베트남 사람들은 매일 저녁 두근거리는 마음으로 TV 앞에서 일확천금의 기회를 꿈꾸고 있다.


복권과 축구

이렇게 높은 복권열기와 축구열기가 만나 내기축구가 생겼고, 더 나아가 축구도박이 생겼다. 베트남에서 축구도박으로 가장 유명한 사람은 응웬 비엣 띠엔(Nguyễn Việt Tiến)으로 1993년에 PMU-18( Project Management Unit) 초대 회장을 지냈고, 2006년 축구도박 혐의로 구속되기 전까지 교통부 차관을 지낸 인물이다. 그는 교통부 차관 시절 PMU-18 회장인 부이 띠엔 중(Bùi Tiến Dũng)과 결탁하여 뒷돈을 대주고 축구도박을 하여 1백8십만 달러(21억 원)의 공금을 횡령한 혐의가 밝혀져 구속되었다. 그러나 후에 교통부차관을 지낸 응웬 비엣 띠엔은 무혐의로 풀려났고, 다른 혐의자는 감옥에서 원인모를 사망을 했다. 그리고 청년신문사와 뚜어이쩨 신문사의 부국장이 이 사건을 잘못 취재했다는 이유로 기자 자격증을 박탇당했다. 또 한 사람은 베트남 최고의 축구선구로 2003년 아시안컵 예선전에서 한국과의 경기에서 골을 넣은 팜 반 뀌엔(Phạm Văn Quyến) 선수는 2００５년　필리핀에서　열린 제２３차　SEA Game 때，７명의　동료　축구 선수와　베트남과　미얀마의　경기에서　내기 축구를　했다가　적발이　되어　징역 2년에 자격 정지 ４년을　선고 받았다．

보통 도박은 2차 빈곤 상태에 있는 사람들이 많이 한다고 한다. 1차 빈곤은 절대 빈곤으로 아예 먹을 것조차 해결될 수 없는 상태라 도박을 할 수 없고, 2차 빈곤은 먹고 사는 것이 어느 정도 해결되지만 그 외에 다른 희망이 없는 상태를 말한다. 베트남은 3모작에, 열대 과일이 많아 굶어 죽지는 않지만 월급쟁이들이 차근차근 돈을 저축하여 잘 살기는 힘든 경제구조이다.

도박과 결합된 축구는 이제 베트남 사람들이 대중적으로 즐기는 하나의 오락문화가 되어 버렸다. 그래서 내기축구를 합법화하자는 목소리가 여기저기서 나오고 있다. 차라리 내기축구를 활성화시켜 국민의 오락심리를 충족시켜 주는 것이 더 바람직하다고 주장하고 있다. 그러나 지금 베트남의 축구는 오락의 수준을 넘어 인생이 통째로 망가지며 가정이 파괴되는 위험수위에 와 있다. 이 고질적인 병폐를 베트남 정부는 어떻게 넘어설까, 귀추가 주목된다.

Kim Young Shin/ PGĐ Trung tâm Giao lưu Văn hóa Việt Hàn

Trận Hàn-Nhật đã kết thúc. Khi người Hàn Quốc chúng tôi nói “trận Hàn-Nhật”, đương nhiên là để chỉ trận bóng đá giữa Hàn Quốc và Nhật Bản. Những trận thi đấu khác thì phải nói rõ là trận bóng chuyền Hàn-Nhật, trận bóng rổ Hàn-Nhật, trận bóng chày Hàn-Nhật. Thế nhưng trong bóng đá thì chỉ cần nói trận Hàn-Nhật là ai cũng hiểu. Bóng đá là môn thể thao tiêu biểu tại Hàn Quốc như thế. Đặc biệt, khi thi đấu nhất định phải giành chiến thắng. Trong những trận đấu khác, Hàn Quốc có thể chấp nhận việc để thua Nhật Bản nhưng bóng đá thì không được phép. Tôi vốn là người không thích thể thao lắm nhưng khi có trận bóng đá Hàn-Nhật thì tất cả sự quan tâm của tôi sẽ tập trung vào đó. Đó chính là giới hạn căn bản khi là một người dân Hàn Quốc. Với giải bóng đá Park’s Cup (cúp bong đá Tổng thống Park Chung Hee), bóng đá trở thành một biểu hiện của lòng yêu nước. Vì thế, ở thời điểm này, cầu thủ bóng đá Cha Bum Geun chính là người yêu nước nhất. Sau này tôi mới biết rằng đó là thủ đoạn chính trị của nhà cầm quyền đương thời, thế nhưng vì chúng tôi đã hoàn toàn bị nghiện nên không thể thoát khỏi khuôn khổ đó.

Sự cuồng nhiệt với bóng đá ở Việt Nam còn vượt hơn hẳn mức độ nghiền bóng đá của người Hàn Quốc. Có nhiều yếu tố đã làm gia tăng sự cuồng nhiệt đó nhưng trên tất cả, lịch sử bóng đá và tình hình xã hội của Việt Nam mới là nhân tố quan trọng nhất.
Lần đầu tiên bóng đá được biết đến ở Việt Nam là khoảng năm 1897, nhờ những công chức phục vụ cho chính quyền thực dân, thương nhân, quân nhân Pháp thời Pháp thuộc. Đội tuyển bóng đá đầu tiên đã được thành lập ở miền Nam lấy tên là Cercle Sportif Saigonnais. Sau đó, năm 1906, Ủy viên Liên đoàn Bóng đá Pháp, ông E.Breton đã giới thiệu luật bóng đá cho Việt Nam phổ biến nó, để rồi tái tổ chức Cercle Sportif Saigonnais theo hình thức giống như một đội bóng đá Pháp. Sau đó, rất nhiều người Việt Nam nắm rõ kĩ thuật và luật bóng đá đã thành lập ra rất nhiều câu lạc bộ bóng đá như Infanterie, Athletic Club, Stade Militaire, Tabert Club. Như vậy, bóng đá ở Việt Nam đã sôi nổi rất nhiều nhờ vào sự phổ biến của chính phủ thực dân Pháp. Điều này liệu có phải là ý đồ của Pháp chăng? 

Việc mở rộng cơ sở bóng đá ở Việt Nam ngay từ đầu đã khác với Hàn Quốc. Người Việt nam học chơi bóng đá từ các cường quốc bóng đá ở châu Âu trong khi người Hàn Quốc hầu như không hề quan tâm đến bóng đá nước ngoài. Người Việt Nam càng cuồng nhiệt với bóng đá hơn nếu các cầu thủ có được sự khéo léo và các kĩ thuật xuất sắc, điều rất phổ biến ở bóng đá châu Âu. Chúng ta không nên có suy nghĩ rằng một đất nước có nền bóng đá kém phát triển như Việt Nam lại hâm mộ bóng đá hơn người dân tại một quốc gia bóng đá phát triển như Hàn Quốc. Trên cái nền lịch sử phát triển bóng đá lâu đời như vậy của Việt Nam, bóng đá đã gặp cờ bạc.
Cờ bạc là văn hóa giải trí khá thịnh hành trong dân gian ở Việt Nam. Ngay khi tết âm lịch dài kết thúc thì lễ hội đón mùa xuân –hội làng được mở ra. Vào thời gian này, không chỉ có những trò chơi vận động, các tiết mục múa, hát với ý nghĩa ‘vui xuân’ mà còn có cả những hoạt động đánh bạc với mục đích kiếm chút tiền bằng nguồn vốn nhỏ. Xóc đĩa, tài bàn, tổ tôm chính là những thứ như thế. Đánh bạc thực tế là một văn hóa giải trí đã ăn sâu vào văn hóa dân gian. Về điểm này thì Hàn Quốc cũng khá tương đồng. Theo của Lee Yi Hwa, từ sau thế kỉ 18 ở Hàn Quốc rất thịnh hành trò đánh bạc ăn tiền. Người ta mở rất nhiều ván bạc như Hoa đấu, Đấu tiễn, Cốt bài, Tạp kĩ..v..v.. nhiều người cầm cả sổ đỏ, thậm chí đến mức bán vợ đợ con, nếu vận may không còn nữa thì người ta nghĩ đến cả việc ăn cướp. Xã hội Joseon càng cấm thì việc đánh bạc càng diễn ra sôi nổi và lan rộng hơn nữa.

Một điểm khác là Việt Nam đã hợp pháp hóa việc đánh bạc khá sớm. Từ cuối thế kỉ 17, một người Trung Quốc tên Mạc Cửu, sau khi được vua Campuchia bổ nhiệm làm Tổng đốc, đã đến Hà Tiên nằm ở phía Tây thành phố Hồ Chí Minh ngày nay, ông thấy đánh bạc rất thịnh hành nên mở sòng bạc chính thức và thu thuế (theo Yoo Insun, Lịch sử Việt Nam, tr. 222). Ngay cạnh đó, là phủ Gia Định, một thành phố giao dịch quốc tế, trên cơ sở đó ta có thể dự đoán rằng các sòng bạc cũng đã thịnh hành cùng với sự phát triển của thương mại ở nơi này
Để quan sát kĩ hoạt động đánh bạc ở Việt Nam, tôi đã thử điều tra thị trường xổ số. Năm 2009, số tiền chính phủ Việt Nam thu được từ việc bán xổ sổ hàng năm là 1,8 tỉ đô la Mỹ(hơn 200 tỉ won), chiếm 2.1% tổng GDP Việt Nam. Tỉ lệ đó khá cao khi so sánh với Mỹ 0.45%, Trung Quốc 0.23%, Nhật Bản 0.2%. Mỗi người Việt Nam mỗi năm bỏ ra khoảng 400.000 đồng cho xổ số. Điều này cũng giống với việc tất cả người Hàn Quốc bỏ ra 400.000 won mỗi năm để đều đặn mua vé xổ số. Không thể không ngạc nhiên khi biết sự thật rằng người Việt Nam lại thích chơi xổ số đến thế. Hơn nữa, xổ số Việt Nam lại phát hành theo từng khu vực, không phải mỗi tuần một lần mà là quay số hàng ngày. 

Miền Bắc có xổ số Miền Bắc, xổ số điện toán 123, xổ số thần tài mở thưởng hàng ngày, xổ số điện toán 6x36 mở thưởng thứ tư, thứ bẩy. Xổ số lô tô bắt đầu từ tháng 4 năm 1994 với 5 loại mệnh giá như 2.000 đồng, 5.000 đồng, 20.000 đồng và 50.000 đồng. Ngoài ra còn có xổ số cào, xổ số bóc và xổ số điện tử chơi trên inteet. Trên đường các bạn cũng có thể thường xuyên bắt gặp bóng dáng các em nhỏ tầm tuổi học sinh tiểu học hét to “Ai mua vé số không?” Các bạn sẽ biết việc các em nhỏ ấy bán vé số mang ý nghĩa gì. Điều khiến tôi đau lòng là qua công việc trên, điều các em học được không phải là nỗ lực chăm chỉ làm việc mà là một cuộc sống phụ thuộc vào sự may rủi của những con số. Đài truyền hình Hà Nội phát sóng mở thưởng xổ số điện toán vào 7 giờ và xổ số miền Bắc vào 7 giờ 15 phút mỗi buổi tối. Hàng ngày rất nhiều người Việt Nam thường ngồi trước màn hình ti vi với tâm trạng hồi hộp mơ về cơ hội giàu lên trong tích tắc. 

Sự cuồng nhiệt trong bóng đá và xổ số đã như vậy đã gặp nhau và sản sinh ra cá cược bóng đá hay cá độ bóng đá. Những nhân vật nổi tiếng có liên quan đến cá độ bóng đá ở Việt Nam trước hết phải kể đến ông Nguyễn Việt Tiến, nguyên Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải. Trước khi bị nghi ngờ tham gia vào đường dây cá độ bóng đá cùng với Tổng giám đốc PMU 18 lúc đó là ông Bùi Tiến Dũng, ông Nguyễn Việt Tiến đã từng là cựu Tổng giám đốc PMU 18, sau đó là Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải. Kết quả điều tra cho thấy ông Bùi Tiến Dũng chiếm đoạt số tiền công quỹ lên tới 1,8 triệu đô la (2,1 tỉ won) để ném vào cá độ bóng đá. Còn ông Nguyễn Việt Tiến, kết luận điều tra cho hay không có bằng chứng ông tham gia đường dây cá độ bóng đá trên.
Một nhân vật khác là cầu thủ Phạm Văn Quyến, cầu thủ bóng đá số một Việt Nam một thời, người đã từng ghi bàn trong trận đấu với Hàn Quốc vòng loại giải bóng đá Cúp Châu Á (Asian Cup). Tại Sea Game 23 được tổ chức tại Phillipin năm 2005, cầu thủ này đã cùng 7 đồng đội tham gia dàn xếp tỉ số bóng đá trận Việt Nam-Mianma. Sau khi bị phát giác, anh đã bị phạt tù 2 năm, treo giò 4 năm.

Điều đáng ngạc nhiên là những người thuộc nhóm cận nghèo chơi đánh bạc rất nhiều. Những người thuộc nhóm nghèo do không thể giải quyết được ngay cả cái ăn nên không thể đánh bạc được, còn nhóm cận nghèo tuy vẫn có thể tự trang trải ở một mức độ nào đó nhưng ngoài ra thì không có khả năng vươn lên. Việt Nam là nước xuất khẩu gạo thứ hai thế giới, hoa quả nhiệt đới nhiều vô kể nên hầu như không có trường hợp chết vì thiếu ăn, thế nhưng những người làm công ăn lương lại vô cùng khó khăn khi phải góp nhặt từng li từng tí để sống.

Bóng đá kết hợp với cờ bạc đã trở thành thú vui giải trí của rất nhiều người dân Việt Nam. Thế nên đâu đó đã có người lên tiếng kêu gọi hợp pháp hóa việc cá cược bóng đá. Người chủ trương việc này cho rằng hợp pháp hóa cá cược bóng đá để thỏa mãn tâm lý giải trí của người dân là một điều đúng đắn. Tuy nhiên nếu quả thật như vậy, việc cá cược bóng đá Việt Nam đã vượt qua tiêu chuẩn giải trí mà trở nên nguy hiểm do nó có thể gây ra sự hủy hoại đối với cá nhân người tham gia và cả gia đình của họ. “Chính phủ Việt Nam sẽ làm gì để chữa trị căn bệnh trầm kha này?” sẽ trở thành một đề tài được khá nhiều người chú ý.

Người dịch: Ninh Thị Thúy/ Dự án Đa văn hóa -Trung tâm Giao lưu Văn hóa Việt Hàn