한-베 문화차이 한국인에게 당황스러운 베트남 문화
베트남의 숨겨진 위력
김영신/ 한베문화교류센터 원장
aozaikim@hanmail.net
지난 3달 동안 연속으로 베트남 여성의 우수성만 소개하다 보니 상대적으로 베트남 남성들의 역할이 축소되었다. 마치 베트남 남성들은 국가와 사회를 위해 아무런 기여도 하지 않은 것으로 오해를 할 소지가 있어서 이번 호에는 베트남 남성에 대해 소개를 하고자 한다.
많은 한국사람들이 베트남에 와서 느끼는 낯선 광경 중에 하나가 대낮에 길거리와 찻집에 남자들이 와글와글하게 많은 것이다. 한국에서는 남자들은 전부 돈 벌러 나가서 오피스 건물에 갇혀 있기 때문에 점심시간 외에는 길거리에 돌아 다니는 남자들이 별로 없다. 반대로 베트남은 여자들이 전부 돈 벌러 나가기 때문에 길거리에서 한가하게 다니는 여성들을 발견할 수가 없다. 한국에서 대낮에 삼삼오오 몰려다니며 찻집에 진을 치고 있는 것은 거의 여성들인 반면, 베트남에서는 거의 남성들이다. 전혀 다른 두 광경에 한국사람들은 어리둥절해 하며 이것이 말로만 듣던 모계사회의 풍경이라고 생각한다. 틀린 것은 아니나, 또 다른 이유가 있다. 그것은 고대로부터 내려온 베트남 사회의 특수성으로 인한 것이다.
베트남은 흥망성쇠를 반복하며 수 많은 전쟁과 변고를 겪은 나라이다. 오늘의 베트남이라는 나라가 만들어지기 까지 베트남의 남자들은 전쟁이 일상인 삶을 살았다. 이렇게 전쟁이 많다 보니 남녀노소 가릴 것 없이 나라를 지키기 위해서 온 국민이 힘을 합쳐야만 했고, 이에 베트남 여성들도 전쟁에 참여할 수 밖에 없었던 것이다. 그렇더라도 전쟁은 남자들의 몫이다. 나라를 지키기 위한 베트남 남자들의 피나는 항전이 있었기에 오늘의 베트남이 있는 것이다.
주지하다시피 베트남은 AD 938년 응오 꾸엔(Ngo Quyen)이 바익 당(Bach Dang)강에서 남한 군대를 물리치기까지 BC 111년부터 1,000년이 넘게 중국에 복속되었던 나라였다. 그리고 독립 후에도 불안정한 시국이 지속되었다. 왕권 찬탈을 위한 내란이 끊임없이 이어졌고 주변국들과의 전쟁도 그치지 않았다. 베트남의 왕조사를 보면 가장 긴 왕조가 리(Ly)왕조로 200년 왕조이다. 후기 레(Le) 왕조가 360년 동안 지속되었지만 실제 레 왕조가 통치한 것은 100년 밖에 되지 않고 나머지 260년은 막莫씨, 찐鄭씨, 완阮씨의 권문세가들의 실권 정쟁의 시기였다. 중국으로부터 독립한 AD 939년부터 프랑스 지배 전까지의 베트남 왕조사를 보면, 약 940년 동안 9개의 왕조가 태어나고 사라졌다. 한국은 이 시기에 두 왕조만 있었다. 474년간 지속된 고려왕조 (AD918~AD1392)와 518년간 지속된 조선왕조(AD 1392~AD1910)이다. 베트남에서 100년 이상 된 왕조는 Ly李왕조(200년), 쩐陳왕조(175년), 후기 레黎왕조(360년)이고 나머지는 모두 10년, 20년, 30년 왕조이며 마지막 왕조인 응우웬 왕조가 80년이다. 그리고 중국으로부터 독립한 후에도 중간에 명나라가 재침략하여 20년 동안 지배했고(1405년), 프랑스의 식민지배 100년, 일본지배 5년, 미국과의 전쟁 20년, 1977년 캄보디아 폴포트 정권과의 전쟁, 1979년 중국과의 국경전쟁이 있었다. 이 외에도 크고 작은 전쟁과 내란이 끊임없이 일어났다. 그러므로 베트남의 남자들은 오랜 세월 전쟁터에서 살아야 했고, 여성들은 남자를 대신하여 가정과 사회를 이끌어야 했다. 따라서 남성들의 사회적 책임이 약화될 수 밖에 없었다.
전쟁이 끝나고 평화의 시대가 와서 남자들이 사회로 복귀하려고 하니 일자리가 부족했다. 남자들이 전쟁을 하는 동안 여자들이 남자들의 몫까지 맡아서 하고 있었기 때문이다. 건설현장에서도 여성들이 무거운 건축자재를 나르며 시멘트 마감을 척척하고 있고, 뱃사공, 염전, 채석장, 탄광촌까지 전부 여자들이 맡아서 하고 있었으니 남자들이 비집고 들어갈 틈이 없었다. 그리하여 특수층의 남자들을 제외한 보통의 남자들은 본의 아니게 백수가 되었고, 남는 시간이 많다 보니, 유흥과 도박과 내기축구에 몰두할 수 밖에 없었던 것이다.
그렇다고 베트남 남성의 지위가 낮은 것이 아니다. 또한 여성의 지위가 높다고 하나 서구처럼 평등한 개념의 지위가 아닌, 남성들의 권위 아래에 여성의 위치가 있다. 한 예로 베트남에는 마을의 중요한 일들을 결정하는 오늘날의 마을 회관과 같은 딩(dinh,亭)이 있는데 평소에는 여성들도 출입을 할 수 있으나 중요한 사항을 결정하는 회의를 할 때는 남성들만 들어간다. 여성들은 딩의 마당에서 남성들이 결정을 내릴 때까지 기다린다 〔심상준 『베트남 여성의 지위와 한베다문화 가족』, 『베트남 연구』 9호, 2008 〕
우리 센터는 남편과 내가 공동대표로 일을 하고 있음으로 크고 작은 행사에 인사말을 하러 수시로 지방에 내려가는데, 비록 내가 더 전문적으로 관여하고 있는 분야임에도 불구하고 베트남 쪽에서는 나보다는 나의 남편의 인사말을 더 원한다. 즉 남성이 대표성을 가지는 것이 더 무게가 있다는 것이다. 지방정부와의 행사에서도 여러 번 느낀 것은, 비록 여자들의 활동이 두드러지지만 실권은 거의 남자가 쥐고 있고 여자들은 주로 손과 발의 역할만 하고 있는 것이다.
이러한 현상을 동남아시아 전체의 특징으로 보는 견해가 있다.
'동남아시아 여성이 경제적 역할이 큼에도 불구하고, 정치 등의 공적 영역에서 구미나 동북아시아 여성들에 비해 그다지 큰 역할을 하지 못하는 이유가 바로 여기에 있다. 즉 남성은 전쟁과 그 전쟁의 참여에 대한 보상적 성격으로 공적(official)업무에 주로 종사하고, 여성은 경제활동을 비롯한 사적(private)업무에 종사한다는 것이다'〔 최병욱, 2006, 『동남아시아사』, 대한교과서, 31쪽〕.
하노이 인근 현의 한 설문조사에서 '가정의 주요 역할과 경제를 책임지는 사람이 누구인가' 라고 물었을 때 70% 이상이 여성이라는 대답이 나왔다고 한다. 그렇다면 앞으로도 베트남 사회는 계속적으로 여성의 경제활동에 의존해서 살아갈 것인가? 큰 난제가 아닐 수 없다. 베트남 남자들이 전쟁 때 중요한 역할을 했듯이, 평화 시대에도 그 능력을 발휘하여 베트남 사회를 성장시키는 동력으로 위치를 재정립해야 할 것이다. 그래야 베트남이 부강한 국가로 진입하는 것을 앞 당길 수 있다. 베트남 정부도 성인 남자들을 위한 일자리 개발과 사회적 성인의 역할과 책임에 대한 교육을 통해 잠자는 베트남 남성들의 능력을 일깨워야 한다. 한국은 지금 여성인력 개발이 국가의 성장동력 이라는 캠페인을 벌이며 잠자는 여성 인력을 깨우고 있다. 베트남은 반대로 잠자는 남성인력을 깨워야 할 때이다.
---------------------------------------------------------------------------------
Sức mạnh tiềm ẩn của Việt Nam
Kim Young Shin/ GĐ Dự án Đa Văn hóa
Trung tâm Giao lưu Văn hóa Việt Hàn
Trong suốt ba tháng vừa qua, các bài viết của tôi chủ yếu đề cập đến tài năng ưu việt của người phụ nữ Việt Nam, dường như điều này khiến cho vai trò của người đàn ông bị thu hẹp lại. Do có thể gây hiểu lầm rằng đàn ông Việt không góp chút công sức nào cho xã hội, đất nước nên trong bài này, tôi sẽ giới thiệu về đặc điểm nam giới Việt Nam.
Một trong những cảnh tượng khá lạ với nhiều người Hàn Quốc khi đến Việt Nam là hình ảnh những đàn ông Việt tụ tập trong các quán trà hay trên vỉa hè vào ban ngày. Ở Hàn Quốc, đại đa số nam giới phải ra ngoài kiếm tiền, họ bị trói chặt trong các tòa nhà văn phòng, ngoài thời gian ăn trưa, không dễ dàng bắt gặp người đàn ông nào đi lại ngoài đường. Ngược lại, phụ nữ Việt Nam đa số đều phải đi làm nên không thể tìm được ai rảnh rỗi ngoài đường. Ở Hàn Quốc, vào ban ngày thường thấy những nhóm dăm ba người tụ tập đi lại, chiếm chỗ trong những quán trà, nhưng chủ yếu chỉ có nữ giới, còn ở Việt Nam, chủ yếu lại là nam giới. Nhìn hai cảnh đối nghịch ấy, những người Hàn Quốc không hiểu rõ, chỉ biết nghĩ rằng đó là khung cảnh của xã hội mẫu hệ mà họ từng nghe nói. Điều này không sai, nhưng còn một lý do khác nữa. Đó là do đặc trưng nổi bật của xã hội Việt Nam từ thời cổ đại đến giờ.
Việt Nam là đất nước từng trải qua nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử và qua nhiều cuộc chiến tranh. Để có được hòa bình như ngày hôm nay, những người đàn ông Việt Nam đã sống và chiến đấu anh dũng, quả cảm trong suốt thời kỳ chiến tranh. Để bảo vệ vững chắc chủ quyền đất nước, rất cần sự chung sức, đồng lòng của tất cả người dân, nhất là khi Việt Nam phải liên tiếp đương đầu với nhiều cuộc chiến tranh, do đó không lạ gì khi ngay cả phụ nữ cũng phải cầm súng đánh giặc. Nhưng dù sao, tham gia chiến tranh vẫn là một phần cuộc sống của người đàn ông. Đã có biết bao người đàn ông Việt Nam đổ máu trên chiến trường vì nền hòa bình, độc lập và thống nhất nước nhà.
Trước chiến thắng quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng năm 938 SCN do Ngô Quyền lãnh đạo, Việt Nam đã phải chịu ách đô hộ hơn 1000 năm Bắc thuộc (từ năm 111 TCN). Sau khi giành độc lập, Việt Nam lại tiếp tục rơi vào tình trạng bất ổn. Trong nước, các triều đại hình thành và diệt vong, những cuộc nội chiến liên tiếp nổ ra nhằm mục đích tranh giành vương quyền, còn bên ngoài, các trận chiến chống giặc ngoại xâm cũng không ngừng diễn ra. Triều đại nắm quyền lâu nhất trong lịch sử Việt Nam là nhà Lý (hơn 200 năm). Mặc dù triều đại tồn tại lâu nhất là nhà Hậu Lê (360 năm), nhưng trên thực tế, các vua nhà Lê chỉ thống trị 100 năm, 260 năm còn lại là thời kỳ tranh giành quyền lực của các nhà Mạc, Trịnh, Nguyễn. Từ năm 939 SCN, sau chiến thắng quân Nam Hán đến trước khi chịu ách cai trị của thực dân Pháp, trong gần 940 năm, Việt Nam đã trải qua 9 triều đại vua. Hàn Quốc vào giai đoạn này chỉ có 2 triều đại là triều đại Goryeo tồn tại khoảng 474 năm (918-1392 SCN) và triều đại Chosun tồn tại khoảng 518 năm (1392-1910 SCN). Tại Việt Nam, có những vương triều tồn tại hơn 100 năm là triều Lý (hơn 200 năm), Trần (175 năm), Lê (gần 360 năm), còn lại là những vương triều tồn tại khoảng 10, 20, 30 năm, triều đại phong kiến cuối cùng là triều Nguyễn tồn tại 143 năm. Ngoài ra, sau khi giành độc lập từ Trung Quốc, nhà Minh lăm le xâm lược Việt Nam, Việt Nam phải chịu ách thống trị trong vòng 20 năm (1405), tiếp đó là gần 100 năm ách thống trị của thực dân Pháp, 5 năm đô hộ của đế quốc Nhật, hơn 20 năm chiến tranh với Mỹ, chiến tranh với chính quyền Pol Pot tại Campuchia năm 1977, chiến tranh biên giới Việt-Trung năm 1979. Bên cạnh đó còn nhiều cuộc nội chiến và chiến tranh lớn nhỏ liên tiếp nổ ra. Như vậy, nam giới Việt Nam đã phải sống trên chiến trường khắc nghiệt trong nhiều năm tháng, nữ giới phải thay họ chăm lo công việc gia đình và xã hội. Theo đó, trách nhiệm của người nam giới đối với xã hội tất yếu bị giảm đi.
Sau khi chiến tranh kết thúc, hòa bình lập lại trên toàn bộ đất nước, những người đàn ông từ các mặt trận quay trở về với gia đình, xã hội, nhưng họ không có đủ việc làm. Bởi vì trong thời gian họ xa nhà đi kháng chiến, những người phụ nữ đã một mình gánh vác công việc của họ. Ngoài công trường, ta có thể bắt gặp hình ảnh những người phụ nữ mang vác vật liệu xây dựng nặng, trộn vữa, trát xi măng rất giỏi, không chỉ vậy, từ lái tàu thuyền đến các công việc tại ruộng muối, khai thác đá, mỏ than … tất cả đều có sự tham gia của người phụ nữ, người đàn ông không còn nhiều lựa chọn công việc cho mình. Theo đó, ngoài những người thuộc tầng lớp ưu tú, còn lại những người thuộc tầm trung đều thất nghiệp, có quá nhiều thời gian rảnh rỗi, họ đắm chìm vào trò cá độ bóng đá, cờ bạc và những thú vui lãng phí khác.
Dù vậy, vị thế của đàn ông Việt không hề thấp. Hơn nữa, dù nói vị thế của người phụ nữ cao nhưng không đơn thuần là theo khái niệm bình đẳng nam nữ như phương Tây, mà xét về vị trí, nữ giới vẫn nằm dưới quyền uy của nam giới. Ví dụ như đình (giống nhà văn hóa ở làng xã hiện nay) là nơi hội họp để quyết định những việc quan trọng của làng. Vào những ngày thường, nữ giới được phép ra vào đình, nhưng khi có những cuộc họp quyết định việc hệ trọng, chỉ có nam giới được phép tham gia. Nữ giới buộc phải chờ đến khi nam giới họp xong và đưa ra quyết định. (Theo ‘Gia đình đa văn hóa Việt – Hàn và địa vị của người phụ nữ Việt Nam’, ‘Nghiên cứu Việt Nam’ số 9, năm 2008 - TS. Sim Sang Joon).
Trung tâm chúng tôi tiến hành nhiều dự án tại các địa phương ở Việt Nam, mỗi khi diễn ra những sự kiện lớn nhỏ đều cần phải chuẩn bị bài phát biểu, nhưng dù là về lĩnh vực tôi có chuyên môn hơn thì phía địa phương vẫn muốn bài phát biểu của chồng tôi. Vậy có nghĩa là nam giới luôn được ưu tiên làm đại diện hoặc đại biểu hơn. Qua nhiều lần làm việc với chính quyền địa phương, tôi cảm nhận được rằng, dù cho người phụ nữ có nhiều hoạt động nổi trội hơn, nhưng quyền lực thực sự hầu như đều thuộc về đàn ông, còn người phụ nữ đảm nhận vai trò chân tay.
Dưới đây là quan điểm khi nhìn hiện tượng này dựa vào đặc trưng của toàn bộ các quốc gia Đông Nam Á. ‘Đây chính là lý do khiến người phụ nữ Đông Nam Á dù có vai trò to lớn về kinh tế nhưng vai trò liên quan đến lĩnh vực chính trị … không cao bằng phụ nữ các nước Âu Mỹ hoặc Đông Bắc Á. Tức là, nam giới với tính chất bù đắp do đã tham gia chiến tranh nên chủ yếu đảm nhận các công việc liên quan đến chính quyền, còn nữ giới chủ yếu đảm nhận công việc tư nhân, bắt đầu là hoạt động kinh tế.’ (Trang 31, SGK Hàn Quốc, ‘Lịch sử Đông Nam Á’, năm 2006 – GS. Choi Byung Wook)
Thông qua một cuộc điều tra tại một số huyện ngoại thành Hà Nội, đã có tới trên 70% gia đình trả lời rằng phụ nữ đóng vai trò trụ cột và quyết định kinh tế gia đình. Vậy nếu như cứ mãi dựa vào sự hiểu biết và trí lực của người phụ nữ thì các gia đình ấy có phát triển bền vững hay không? Thật là một vấn đề khó khăn. Nếu như những người đàn ông Việt đã thể hiện phẩm chất cao quý nhất trong chiến tranh giữ nước thì ngày nay trong hòa bình cũng cần phát huy hơn nữa để tạo thành sức mạnh to lớn cho xã hội Việt Nam. Có như vậy, Việt Nam mới có thể nhanh chóng trở thành quốc gia giàu mạnh trên thế giới. Hiện nay, Hàn Quốc đang tiến hành chiến dịch ‘Phát triển nguồn nhân lực nữ - động lực phát triển quốc gia’ nhằm đánh thức tiềm lực lao động trong nữ giới Hàn Quốc. Ngược lại, đây là thời điểm Việt Nam cần khơi dậy nguồn sức mạnh nam giới.
